هر قدر ای دل که توانی بکوش

گر چه وصالش نه به کوشش دهند هر قدر ای دل که توانی بکوش
 

انسان موجودی است که کوشش می کند ...به اندازه توان ذهنی و عینی خودش ...وان سعیه سوف یری   و کوشش دیده خواهد شد. یعنی انچه در عالم بیرون رخ می دهد فراورده کارخانه ای است که که اراده انسان تنها یکی از عناصر و مواد تشکیل دهنده یک رخداد در بیرون است ..و از این رو این تحلیل ناقص است که بگوییم مثلا :من این همه تلاش کردم و بی نتیجه بود. بلکه کوچکترین کوشش و ذره ای عزم و نیت و اندیشه و کوشش ذهنی و عینی در پویش ادمی ثبت می شود و اثر می کند ولی انسان مسئول کوشش خود است و در کل هستی انسان هیچ کاره است . همه کاره عالم ذات مطلق حق است و انسان فقط براساس دریافت فکری و وبینش خود مسئول حرکت است و کوشش و پرهیز از بی عزمی و بی هودگی . جهان را خدا اداره می کند و انسان جانشین خدا در زمین در مواردی است که خدا به ادمی واگذار کرده است و در عین حال مقتضای این جانشینی ان است که اراده خود را در طول اراده و علم و قدرت مطلق خدا و ذیل ان قرار دهد و اراده گذرا ناقص و محدود برخاسته از بینش نسبی در حال تکامل و تصحیح خود را ملاک و ومعیار  مطلق امور نسازد و توجه کند که او یک موجود ازاد/مسئول کوشش در حد توان است و نه مسئول کل رخداد هایی که در هستی رخ می دهند .